Chất độc Botulinum là gì? Botulinum nguy hiểm đến mức nào?

Botulinum là một loại độc tố thần kinh nguy hiểm gây ngộ độc, thường xảy ra khi tiêu thụ thực phẩm chứa độc tố botulinum. Độc tố của Clostridium botulinum có sức độc mạnh hơn hẳn so với các vi khuẩn khác. Cục An toàn thực phẩm thuộc Bộ Y tế đã cung cấp hướng dẫn về biện pháp phòng và kiểm soát ngộ độc thực phẩm do độc tố Clostridium botulinum gây ra.

Chất độc Botulinum là gì?

Độc tố botulinum được tạo ra bởi vi khuẩn Clostridium botulinum và đôi khi bởi các loại vi khuẩn khác như Clostridium butyricum và Clostridium baratii. Ngộ độc botulinum là một căn bệnh hiếm gặp nhưng rất nghiêm trọng, vì độc tố này tấn công hệ thần kinh trong cơ thể, gây ra các triệu chứng như khó thở, tê liệt cơ và có thể dẫn đến tử vong.

Nguồn gốc

Chất độc botulinum toxin do vi khuẩn Clostridium botulinum (C.botulinum) sản sinh ra. Đây là một dạng vi khuẩn gram dương kỵ khí, có hình que hai đầu tròn, và nhiều lông quanh thân, di động. Trong điều kiện thời tiết khắc nghiệt, vi khuẩn C.botulinum có thể biến thành dạng nha bào vô cùng chắc chắn, có khả năng tồn tại cao. Vì vậy, C.botulinum phân bố rất rộng rãi trong tự nhiên, có thể tìm thấy trong đất vườn, phân động vật tươi hoặc đã ủ, bụi bẩn, nước ao, nước sông hồ, ruột gia súc, đặc biệt phát triển mạnh trong thức ăn ôi thiu, thịt hộp để lâu ngày...

Ngộ độc Botulinum có thuốc giải không?

Ngộ độc botulinum là một loại ngộ độc rất hiếm gặp không chỉ ở Việt Nam mà trên toàn thế giới, tuy nhiên, nó đã xuất hiện trong nước ta. Để điều trị ngộ độc botulinum, phương pháp giải độc được coi là tối ưu nhất. Tuy nhiên, không may, do loại thuốc này hiếm có và không có sẵn tại Việt Nam. Chính vì vậy các ca ngộ độc bolutinum sẽ rất nguy hiểm cho bệnh nhân nếu không có thuốc giải kịp thời.

Tác hại và biến chứng khi trúng độc Botulinum

Độc tố do vi khuẩn C. botulinum tạo ra là một loại độc tố thần kinh (neurotoxin) có cấu trúc là một chuỗi polypeptid với khối lượng phân tử khoảng 150 nghìn Dalton. Độc tố botulinum được phân thành 7 loại, được đánh số từ A đến G. Trong số đó, ngộ độc do loại A và B là phổ biến nhất, tiếp theo là E và F, các loại còn lại hiếm gặp hơn. Độc tố botulinum có tính độc mạnh vô cùng, chỉ cần tiêm tĩnh mạch 0.03 mcg có thể gây tử vong cho một người nặng 70kg, và chỉ cần 1kg có thể gây tử vong cho 1 tỷ người.

Ngộ độc botulinum thường xảy ra khi người bệnh tiếp xúc với độc tố thông qua thực phẩm. Tất cả các loại thực phẩm, nếu không được bảo quản đúng cách, đều có khả năng gây ngộ độc. Các loại thực phẩm thường gây bệnh bao gồm đậu, nấm, thịt hộp, cá hộp có độ acid thấp. Ngộ độc botulinum cũng có thể xảy ra ở trẻ em dưới một tuổi nếu tiếp xúc với mật ong hoặc sữa bột chứa vi khuẩn C. botulinum ở dạng bào tử. Khi vào đường tiêu hóa, bào tử sẽ phát triển và tạo ra độc tố. Ngoài ra, độc tố botulinum cũng có thể xâm nhập qua các vết thương, đặc biệt là thường gặp ở những người sử dụng tiêm chích ma túy.

Nguyên nhân gây ngộ độc Botulinum

Vi khuẩn C.botulinum có đặc điểm kỵ khí, do đó không thể phát triển trong môi trường thông gió tốt và có đủ oxy. Ngoài ra, vi khuẩn cũng không thể sinh trưởng trong môi trường có độ acid cao (pH 5%). Tuy nhiên, khi thực phẩm đóng hộp chứa một số bào tử C.botulinum do quy trình sản xuất không đảm bảo, và trong môi trường đóng kín không có oxy, nếu thực phẩm không có độ mặn và chua đủ, điều này tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn sinh sôi, phát triển và tiết ra độc tố botulinum. Đây là nguyên nhân phổ biến gây ngộ độc thực phẩm, trước đây thường gặp ngộ độc từ thịt hộp.

Tuy nhiên, các loại thực phẩm khác như rau, củ, quả, thịt, hải sản,... cũng có thể gây ngộ độc nếu không được sản xuất và bảo quản đúng cách, do độc tố clostridium botulinum. Tình trạng này thường xảy ra tại các gia đình, cũng như trong các hoạt động sản xuất và kinh doanh thực phẩm nhỏ lẻ, nơi không được kiểm soát chặt chẽ về chất lượng. Ví dụ, ở Thái Lan đã xảy ra ngộ độc loại này do lọ măng, ở Trung Quốc do đậu lên men, ở Việt Nam đã xảy ra ngộ độc từ pate chay,... Hiện nay, xu hướng ngộ độc đang gia tăng trên toàn thế giới do sự phổ biến của việc sử dụng túi hút khí để đựng thực phẩm và việc sử dụng tủ lạnh không đúng cách, không đun chín đủ trước khi ăn.

Nhận biết các triệu chứng ngộ độc Botulinum

Sau khi tiếp xúc với độc tố botulinum trong thức ăn, nó sẽ không bị phá hủy bởi acid dịch vị và các men tiêu hóa. Thay vào đó, nó sẽ được hấp thu vào máu thông qua tá tràng và hỗng tràng, sau đó xâm nhập vào các tế bào thần kinh. Độc tố này ngăn chặn sự giải phóng chất dẫn truyền thần kinh acetylcholine tại các đầu mút thần kinh tiền sinh. Khi sự truyền tải thần kinh bị ngưng trệ, các triệu chứng liệt vận động sẽ xuất hiện. Thường thì, các triệu chứng khởi phát sau 12-36 giờ sau khi tiêu thụ thực phẩm chứa độc tố (có thể kéo dài tới 1 tuần).

Các triệu chứng của ngộ độc botulinum có thể chia thành hai nhóm chính:

• Triệu chứng tiêu hóa: Nếu nhiễm độc tố botulinum qua thực phẩm, người bệnh thường gặp các triệu chứng sớm như buồn nôn, nôn mửa, chướng bụng, đau bụng. Sau đó, ruột không còn hoạt động bình thường, gây ra táo bón và liệt cơ ruột.
• Triệu chứng thần kinh: Người bệnh sẽ trải qua liệt tổng hợp đối xứng ở hai bên cơ thể, xuất phát từ vùng mặt và cổ, lan rộng xuống chân. Các triệu chứng bao gồm sụp mí mắt, khó nhìn, mờ nhìn, đau họng, khó nuốt, khó nói, giọng điệu yếu, và miệng khô. Sau đó, các cơ tay, cơ vùng ngực và bụng sẽ bị liệt, và cuối cùng là liệt hai chân.

Thường thì, phản xạ cảm giác và gân xương sẽ bị giảm hoặc mất, không gây rối loạn cảm giác. Mức độ triệu chứng phụ thuộc vào nồng độ độc tố trong cơ thể. Trong trường hợp nhẹ, người bệnh có thể chỉ cảm thấy mệt mỏi, suy nhược cơ thể, và không thể thực hiện các động tác gắng sức bình thường. Tuy nhiên, trong trường hợp nặng, bệnh có thể tiến triển nhanh chóng, gây liệt toàn bộ cơ thể, ứ đọng đờm dãi, suy hô hấp và ngừng thở, dẫn đến tử vong.

Phòng tránh ngộ độc Botulinum như thế nào?

Vì độc tố botulinum rất nguy hiểm, hãy lưu ý các yếu tố sau đây liên quan đến ngộ độc này:

1. Nếu bạn có các triệu chứng như liệt cơ, yếu cơ, bắt đầu từ vùng đầu và cổ rồi lan dần xuống dưới sau khi tiêu thụ các thực phẩm đáng nghi (như pate chay hoặc các thực phẩm đóng hộp khác không có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng), cần nghi ngờ ngộ độc botulinum. Trong trường hợp nhẹ, bạn có thể chỉ cảm thấy mệt mỏi, yếu cơ đối xứng ở cả hai bên và không có sự rối loạn cảm giác.
2. Nếu bạn có các triệu chứng trên, hãy đến một cơ sở y tế để theo dõi sự tiến triển của triệu chứng liệt cơ.
3. Để đề phòng nguy cơ nhiễm độc bởi chất độc botulinum, hãy lựa chọn thực phẩm có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng và đạt tiêu chuẩn chất lượng được các cơ quan chức năng công nhận. Hãy cẩn trọng với các thực phẩm đóng kín có mùi, màu sắc thay đổi hoặc có vị lạ. Ưu tiên tiêu thụ các thực phẩm được chế biến mới và nấu chín. Sử dụng nhiệt độ cao để tiêu diệt độc tố botulinum trong trường hợp không may chúng có trong thực phẩm. Ngoài ra, hãy xử lý cẩn thận các vết thương trên da để tránh nhiễm C. botulinum qua các tổn thương này. Đối với trẻ sơ sinh, không sử dụng mật ong để rơ miệng hoặc làm thức ăn cho trẻ.

Trên đây là các chia sẻ của chuyên gia y tế về Ngộ độc Botulinum, mong rằng quý bạn đọc qua bài viết này sẽ có kiến thức cụ thể về vấn đề này. Hãy cẩn trọng và bảo vệ sức khoẻ cho mình và những người xung quanh bạn nhé.